فرهنگ امروز: کتاب‌ نفیس به آثاری گفته می‌شود که برگرفته از هنرهای مکتوب ایرانی و اسلامی و بیشتر دربرگیرنده خوشنویسی، نگارگری، مینیاتور، تذهیب، نقاشی و عکس است. در سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با ناشران کتاب‌های نفیس به گفت‌وگو نشستیم و جایگاه این کتاب‌ها را بین مردم جویا شدیم که این دسته آثار چقدر با استقبال مخاطبان مواجه بود. 

علی‌اصغر سمیعی‌فرد، مدیر مسوول انتشارات کلهر که 39 سال سابقه فعالیت در حوزه کتاب‌های هنری دارد، می‌گوید: در حوزه کتاب‌های هنری برای این‌که با هنرمندان جامعه در ارتباط باشیم، به کتاب نفیس بیشتر پرداختیم و البته در کنار آن کتاب‌های معماری و آموزش هنر هم چاپ کردیم. این نیست که کتاب نفیس فقط یک کاغذی ویژه و یا چاپ خاص داشته باشد، بلکه پایه اصلی آن محتوای ارزشمند کار است که بر پایه ادبیات کهن ایران استوار است و ما برای رسیدن به یک کتاب نفیس ابتدا باید محتوای قابل ارزش و ویرایش شده و آماده ارایه به وجود بیاوریم. به این معنا که اگر نسخه‌ای از حافظ را برای یک کتاب نفیس انتخاب می‌کنیم، فقط این‌که یک متنی از حافظ از هر کجا به دست ما برسد و انجام بدهیم، نمی‌تواند یک کتاب نفیس را به نهایت اجرا برساند. بنابراین کتاب‌هایی که با عنوان کتاب نفیس مطرح می‌شود، قطعا بر پایه ادبیات کهن استوار است و برای اجرایی شدن این کار دغدغه‌های بسیاری از جمله انتخاب یک نسخه صحیح را داریم.

این ناشر کتاب‌های نفیس افزود: دوم اینکه اگر این نسخه به ترجمه نیاز دارد، قطعا این ترجمه‌ها باید گزینش حرفه‌ای شود. برای نسخه حافظ انتشارات کلهر، اساتید حوزه زبانشناسی دانشگاه روی انتخاب این غزل‌ها که برای حافظ مورد نظر بوده است، ساعت‌ها وقت گذاشتند و زنده‌یاد دکتر افضل وثوقی، استاد دانشگاه فردوسی مشهد برای انتخاب حافظ ما ساعت‌ها وقت گذاشتند و انتخاب بخش انگلیسی را داشتند.

سمیعی‌فرد بیان کرد: قطعا بهتر آن است که بخش فارسی کتاب نفیس با خط نستعلیق نوشته شود، چون اقبال بهتری دارد و قابل خواندن است که باید عیار بالایی داشته باشد، اساتیدی که به درجات بالای هنر خوشنویسی دست پیدا کردند، جایگاهی دارند که کتاب‌های نفیس را بنویسند و خوشنویسی کنند که علاوه بر محتوای ارزشمند، هنر خط نستعلیق هم به کتاب زیبایی بدهد و چشم‌نوازتر شود.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا کتاب‌های نفیس مخاطبان خاصی دارد یا خیر، گفت: هر کاری که در این حوزه تولید می‌شود مخاطب ویژه خودش را دارد. در کنار خوشنویسی آرایش و پیرایش کتاب مطرح است که آن با تذهیب، مینیاتور، گل و مرغ و هنرهایی از این دست اتفاق می‌افتد. هر چقدر از اساتید برجسته‌تری بهره گرفته شود، قطعا کار به نتیجه بهتری می‌رسد و چشم‌نوازتر خواهد بود.
 

مدیر مسوول نشر کلهر با بیان این‌که در مورد آرایش کتاب‌های نفیس که در قدیم می‌گفتند کتاب‌ها دارای مجالسی هستند. مجالس همان مینیاتور یا نقاشی‌هایی است که لابه‌لای صفحه‌ها و متناسب با خود موضوع جا می‌گیرد، به این معنا که برای حافظ بیشتر مینیاتور، گل‌ومرغ، تابلوهای خط نقاشی در کنار خط نستعلیق و تذهیب استفاده می‌شود.

وی بیان کرد: واقعیت این‌که تولید کتاب نفیسی که متناسب با موضوع باشد؛ کمتر به آن فکر می‌شود، یک تذهیب که در گذشته برای قرآن معمول بود، اکنون برای حافظ، سعدی و مثنوی استفاده می‌کنند. من معتقدم می‌توان از تذهیب استفاده کرد اما باید حال و هوای آن موضوع را با رنگ‌آمیزی به وجود آورد.

سمیعی‌فرد بیان کرد: در مورد شاهنامه اصلا نمی‌پسندم که یک موضوع را با تذهیب آرایش کنیم، در شاهنامه دو قطب بدی و خوبی که همیشه درگیر هستند، اینها را با سیمرغ و اژدها بیان می‌کنند و من با توجه به شرایطی که برای خلق یک اثر با احساس بهتری همراه باشد، برای شاهنامه از تشعیر استفاده کردم. تشعیر هم در اثر هنری کار بسیار ارزشمندی است و بیشتر به آن پرداخته شده است.

وی افزود: واقعیت این است که دوستان کمتر به محتوای اثر توجه دارند اما محتوای یک اثر نفیس در ادبیات کهن مانند نگین ارزشمندی است که نیازمند چنبره‌ای است تا بر روی آن قرار بگیرد و بدرخشد، همان‌گونه که یک نگین بعد از قرار گرفتن بر چنبره تبدیل به انگشتری می‌شود و می‌درخشد.

مدیر مسوول نشر کلهر در ادامه گفت: با این کار نه ‌تنها کتاب با ارزش بیشتری عرضه می‌شود بلکه ارزش کتاب را به رخ می‌کشیم. البته منظور من این نیست که اگر ساده بنویسیم از ارزش کتاب کاسته می‌شود، بلکه هدفم این است که کار ارزشمند را باید در قالب ارزشمند ارایه کرد.

هنگامی که در غرفه انتشارات کلهر بودم، مخاطبان بسیاری می‌آمدند و اما تنها قیمت را می‌پرسیدند و کمتر خرید می‌کردند، سمیعی‌فرد درباره این‌که در چه ایامی از سال کتاب‌های نفیس بیشتر مورد توجه است، گفت: کتاب نفیس بیشتر جنبه هدیه به خودش می‌گیرد، بیشتر مردم برای هدیه نوروزی کتاب در نظر می‌گیرند یا سازمان‌ها برای قدردانی از کارکنان کتاب‌های نفیس هدیه می‌دهند.

وی افزود: استقبال در نمایشگاه فیزیکی امسال کم‌رمق بود، البته وضع اقتصادی مردم بی‌تاثیر نیست. کتاب‌هایی در دست چاپ داریم که بیش از دو سال است که متوقف مانده و سرمایه مورد نیاز برای چاپ آنها فراهم نیست، امیدواریم با همراهی و مساعدت مسوولان فرهنگی کار رونق بیشتری بگیرد.
 

صادق نیارکی، غرفه‌دار نشر نور هدایت در پاسخ به این پرسش که استقبال بازدیدکنندگان از کتاب‌های نفیس چگونه بود، گفت: استقبال به نسبت خوب است اما آن‌گونه که باید استقبال نشده است، مردم به دنبال قیمت‌های پایین هستند ولی از آنجایی که قیمت کاغذ بالا رفته قیمت کتاب هم افزایش یافته و مردم سخت خرید می‌کنند. البته روزهای تعطیل استقبال بهتر است.

وی با اشاره به استقبال مردم از کتاب‌های نفیس خارج از نمایشگاه کتاب بیان کرد: استقبال بیرون از نمایشگاه تقریبا مناسب است، البته کتاب‌های نفیس مشتری‌های خاص خودش را دارد، این کتاب‌ها را بیشتر برای هدیه تهیه می‌کنند یا در روزهای نزدیک به جشن نوروز این کتاب‌ها مورد توجه خاص قرار می‌گیرند و به عنوان هدیه انتخاب می‌شوند. در زمان حضورم در این غرفه استقبال متوسط بود، قیمت می‌پرسیدند و رد می‌شدند.

یوسفی از غرفه نشر گویا نیز در این باره گفت: کتاب‌های نفیس از نظر خوشنویسی، مینیاتور، تذهیب و از هر نظر هنری است، ارزش بالاتری دارند و به قیمت بالاتری نیز به فروش می‌رسند.
 
وی در پاسخ به این پرسش که استقبال از کتاب‌های نفیس نشر گویا در سی‌وسومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران چگونه بود، بیان کرد: استقبال از حد معمول کمتر بود، زیرا نمایشگاه مجازی هم در کنار این نمایشگاه برگزار شده و بن کتاب فقط به نمایشگاه مجازی تعلق گرفته است. بازدیدکنندگان می‌آیند، می‌بینند، انتخاب می‌کنند و می‌روند از نمایشگاه مجازی خرید می‌کنند.

یوسفی افزود: کسانی که طرفدار هنر هستند بیشتر به سمت تهیه کتاب‌های نفیس گرایش دارند، این کتاب‌ها در تمام طول سال از فروش برخوردار است اما در روزهای جشن نوروز مورد اقبال بیشتری قرار می‌گیرند.
 

کتاب‌های نفیس غرفه انتشارات زرین و سیمین در غرفه نسبتا بزرگی جای گرفته‌اند، غرفه اصلا از بازدیدکننده خالی نیست، محمدجواد داوودی، مدیرمسوول انتشارات زرین و سیمین در شرح کتاب‌های نفیس می‌گوید: با توجه به این‌که صددرصد مواد اولیه کتاب‌های نفیس وارداتی است، یارانه به کاغذ گلاسه تعلق نمی‌گیرد، کاغذ، مرکب، کاغذ جلد و حتی سلیفون این کتاب‌ها وارداتی است از این رو قیمت چاپ کتاب‌های نفیس با قیمت ارز رشد سرسام‌آوری داشته است.

وی افزود: در گذشته شمارگان کتاب به 5 هزار جلد نیز می‌رسید که به تدریج از میزان شمارگان کاسته شد و طلاکوب‌ها از دور چاپ خارج شدند. زمانی کتاب‌ها با شمارگان 50 هزار جلد چاپ می‌شد حتی کتاب استاد فرشچیان به 60 هزار جلد نیز می‌رسید ولی به یک‌باره متوقف شد.

داوودی بیان کرد: زمانی ناشران اجازه داشتند که کاغذ را یا وارد کنند و یا با تولیدکننده جابجا کنند اما بعد از نظر قانونی مشکل پیدا کرد و ساکن شد. یکی از مهم‌ترین کتاب‌های نشر زرین و سیمین حافظ بود که در سال 1400 حتی یک جلد هم نتوانستیم از حافظ چاپ کنیم.

مدیر مسوول انتشارات زرین و سیمین در ادامه گفت: پدرم از سال 66 در سه انتشارات سروش، انتشارات نگار و از سال 1380 انتشارات زرین و سیمین فعال بودند، از ابتدا به صورت حرفه‌ای در نشر و چاپ کتاب‌های نفیس بودیم. زمانی افراد برای خرید کتاب‌هایمان صف می‌کشیدند، ولی به تدریج استقبال کم شد و فقط دانشجویان هنری یا افرادی که از قبل با آثار هنری آشنا هستند، خرید می‌کنند.

داوودی با بیان این‌که استقبال از کتاب‌های نفیس در افراد مسن بیشتر است، افزود: انگار ارزش کتاب‌های نفیس از دید این قشر به گونه دیگری است. قرآن‌های نفیس در بین خانواده‌های ایرانی از جایگاه بالاتری برخوردار است و هر عروس ایرانی یک قرآن نفیس بر سر سفره عقدش دارد.

داوودی به پرفروش‌های این گونه از کتاب‌ها اشاره کرد و گفت: یکی از پرفروش‌ترین‌های نشر زرین و سیمین حافظ است که در سال بالای دو هزار جلد از این کتاب به فروش می‌رسد. شاهنامه نیز یکی از پرفروش‌ها محسوب می‌شود که 90 درصد از خریداران برای خودشان تهیه می‌کنند. در روزهای نزدیک به کنکور کتاب‌های هنری نشر زرین و سیمین از اقبال بیشتری برخوردار است. کتاب «نقاشی ایران» دی ماه یا اواسط بهار فروش بیشتری دارد.

وی به استقبال از نمایشگاه کتاب در سی‌وسومین نمایشگاه کتاب تهران اشاره کرد و گفت: در کل استقبال از نمایشگاه متوسط است. امسال بن کتاب فقط به نمایشگاه مجازی اختصاص یافت، در نمایشگاه‌های گذشته مردم کتاب را از نمایشگاه با تخفیف بیشتری می‌خریدند که اکنون با تخفیف 10 درصد خریداری می‌کنند که مشکل پست کتاب هم هست، ما حتی یک مورد هم ثبت سفارش نه از طرف شخص و نه از طرف هیچ ارگانی دریافت نکردیم. در گذشته یک دانشجو با 200 هزار تومان می‌توانست کتاب بیشتری تهیه کند که این روند به نفع ناشر و خریدار بود، اما برداشته شد. در کل کتاب‌های ایرانشناسی، مذهبی، شاهنامه و هنری‌ها با اقبال بیشتری روبه‌رو هستند.